با توجه به اینکه در زمان بروز حریق، مهم ترین اصل جهت جلوگیری از انتشار آن، نحوه اطفاء می باشد لذا در نظر داریم در این مبحث نکات کلیدی و مهمی را در این زمینه به شما کاربر گرامی خاطر نشان سازیم امید است پس از مطالعه آمادگی لازم جهت اطفاء هر گونه حریق را داشته باشید.

به طور کلی اگر بتوانیم یکی از اضلاع هرم آتش را که شامل اکسیژن ، حرارت ، مواد اشتعال زا و یا واکنش های زنجیره ای می باشد را کنترل و محدود نماییم ، حریق مهار خواهد شد.
روش های کلی بر مبنای ماهیت حریق به صورت های ذیل می باشد:
   1)سرد کردن حریق                    2)خفه کردن حریق            3) مانع شدن یا از بین بردن مواد قابل اشتعال           4)کنترل واکنش های زنجیره ای

1)سرد کردن حریق:
 سرد کردن یکی از روش های قدیمی و معمول و موثر برای کنترل حریق می باشد.
این عمل عموماً با آب انجام می شود . یکی از خصوصیات  گاز دی اکسید کربن نیز سرد کردن آتش می باشد . میزان و روش بکار گیری آب در اطفاء حریق اهمیت بسیاری دارد ، این روش برای حریق های نوعAمناسب میباشد.(جهت آشنایی با این گروه به مبحث تجهیزات آتش نشانی بخش کپسول ها مراجعه نمایید)
2) خفه کردن حریق:
 خفه کردن، همانطور که از نام آن پیداست در حقیقت پوشاندن روی آتش با موادی است که از رسیدن اکسیژن به محوطه آتش جلوگیری می نماید . این روش اگرچه در همه حریق ها موثر نیست ولی روش خوبی برای بیشتر حریق ها می باشد . مورد استثناء موادی است که در حین سوختن اکسیژن تولید می کنند ، مانند : نیترات و زنجیره های آلی اکسیژن دار مثل پراکسید های آلی همچنین موادی که سرعت آتش گیری در آنها زیاد است ماننددینامیت ، سدیم ، پتاسیم که از این قاعده مستثنی هستند . موادی که برای خفه کردن بکار می روند بایستی سنگین تر از هوا بوده و یا حالت پوششی داشته باشند . خاک ، شن ، ماسه . پتوی خیس نیز این کار را می توانند انجام دهند.
3)مانع شدن یا از بین بردن مواد قابل اشتعال:
این روش  در زمان آغاز حریق  عملی می باشد و با قطع جریان ، جابجا کردن مواد ، جدا کردن منابعی که تاکنون حریق به آنها نرسیده ، کشیدن دیوارهای حائل و یا خاکریز و همچنین رقیق کردن ماده سوختنی مایع را امکان پذیر می باشد.
4)کنترل واکنش های زنجیره ای:
برای این کار استفاده از برخی ترکیبات هالن و جایگزین های آن و برخی ترکیبات جامد مانند جوش شیرینبسیارموثر می باشد. این عمل برای کنترل حریق دشوار تر و پر هزینه تر از سایر روشهاست ولی می تواند بصورت مکمل برای مواد پر ارزش بکار رود.

مواد خاموش کننده:

موادی که بعنوان خاموش کننده آتش به کار می روند در ۴دسته قرار می گیرند. بدلیل لزوم سرعت عمل و افزایش پوشش خاموش کننده ها ، می توان از دو یا چند عنصر خاموش کننده بطور همزمان استفاده نمود . طبیعتاً هر کدام از مواد یاد شده در اطفاء انواع حریق ها دارای مزایا و معایبی می باشند .

طبقه بندی این مواد به شرح ذیل می باشد:

(A مواد سرد کننده از قبیل آب و گازCO2
(B مواد خفه کننده از قبیل خاک ، ماسه و کف CO2
(C مواد رقیق کنندههوا شامل CO2  و  N2  
(D مواد محدود کننده واکنش های زنجیره ای مانندهالن و پودرهای مخصوص

– آب:

استفاده از آب برای کنترل حریق یکی از ساده ترین و در عین حال موثر ترین روشی است که تمام افراد با آن آشنا می باشند. همان اندازه که استفاده از آب می تواند در خاموش کردن آتش مفید با شد به همان اندازه هم می تواند در استفاده نابجا ایجاد مخاطره و گسترش حریق یا خسارات نماید.

مزایای آب
1- فراوان و ارزان است ، خصوصا که برای این منظور تصفیه کامل آن لازم نیست.
2-گران روی پایین و قابلیت انتقال آسان داشته و در مجاری فلزی ، لاستیکی و برزنتی براحتی جاری می شود.
3- دارای ظرفیت گرمایی بالایی بوده که آن را بصورت یک سرد کننده مطلوب مطرح می کند . ظرفیت گرمایی آب ۵برابر آلومینیوم و ۱۰برابر روی و مس می باشد . مهمتر از آن اینکه گرمای نهان تبخیر آب بسیار بالا بوده و گرمای زیادی هنگام تبخیر جذب می کند.
4- غیر قابل تجزیه بر اثر حرارت است ، حتی در دمای بالا نیز تجزیه نمی شود . بطوری که در ۲۰۰۰درجه سانتیگراد تنها یک دهم مولکولهایش تجزیه می شوند.
5- توان سرد کنندگی بالایی دارد بطوری که در حجم مساوی ، ۵/۶برابر سرد کننده تر ازCO2است . هر لیتر آب می تواند هنگام تبخیر حدود ۵۵۰کیلو کالری گرما جذب نماید و هر متر مکعب آب نیز برای افزایش دمایی به اندازه ۱۰درجه گرمایی حدود ۱۰۰۰۰کیلو کالری گرما جذب می کند.

معایب آب
1)سنگین وزن است لذا حمل ونقل آن در اطفاء متحرک مشکل است.
2)هادی الکتریسیته است ، در محل هایی که جریان برق وجود دارد ، خطر برق گرفتگی را افزایش می دهد.
3)آ ب دارای خطر تخریب است ، زمانی که آب تحت فشار پاشیده شود قدرت تخریب بالایی دارد که گاهی کمتر از خود حریق نیست.
4)هنگام اطفاء حریق مواد و محصولات در اثر ترکیب با آب دچار خسارت می گردند . مانند داروها ، اثاثیه ، کارتن های بسته بندی ، رنگها و محصولات تولیدی.
5)به دلیل افزایش حجم آب هنگام تبخیر در هنگام پاشیدن به روی مایعات قابل اشتعال مثل نفت یا روغن باعث پرتاب شدن مایعات ، انفجار و پاشش آن شده و گسترش حریق را باعث می شود.
6)به دلیل  کشش سطحی آب نفوذ آن به داخل تل مواد ( تل ذغال سنگ ، خاک اره و مانند آن ) محدود است .

– کف آتش نشانی:

 کف بصورت محلول تهیه می گردد . کف در هنگام پاشیده شدن توسط سر لوله کف ساز با هوا و آب مخلوط شده و حباب سازی می گردد  کف در هنگام استفاده ، با گسترش فراوانی که دارد می تواند روی حریق را پوشانده و مانع رسیدن اکسیژن و صعود گازهای ناشی از حریق می گردد.
نکته مهم دراستفاده از کف ، توسعه خوب آن و پخش شدن روی سطح ماده احتراقی مخصوصا مایعات قابل اشتعال بدلیل سبکی آن می باشد.

– پودر های خاموش کننده:

 استفاده از برخی از مواد شیمیایی که معمولا دارای بنیان کربنات ، سولفات یا فسفات می باشند یکی از راه های متداول و ساده برای خاموش کردن آتش از طریق خفه کردن آن است . این ترکیبات براحتی جهت اطفاء گروه های  C،B،A  حریق بکار می روند . به همین دلیل در استفاده های عمومی معمولا این ترکیب خاموش کننده توصیه می شود . به این ترکیبات پودر شیمیایی گفته می شود . پودر شیمیایی اگر چه برای حریق دستهA کاربرد دارد ولی بدلایل اقتصادی توصیه نمی گردد مگر اینکه مواد در حال اشتعال پر بها بوده یا استفاده از آب ماهیت آنها را تغییر دهد .

– پودر شیمیایی:

 این پودر روی حریق پاشیده شده و باعث پوشاندن آتش و جلو گیری از رسیدن اکسیژن می گردد.
پودر ها در حرارت بالای ۶۰درجه سانتیگراد پایداری خوبی ندارند و امکان چسبندگی آنها در کپسول زیاد می گردد . قطر دانه های پودر بسته به نوع مواد و شرکت سازنده حدود ۷۵-۱۰میکرون می باشد . هرچه قطر ذرات ریزتر باشد پودر موثرتر است .پودر شیمیایی تحت فشار ازت یاCO2 در سطح قاعده حریق به صورت جارویی پاشیده شده و در صورتی که افراد آموزش کافی دیده باشد براحتی آتش را خاموش می نمایند .

– پودر خشک:

 این پودر برای خاموش کردن حریق فلزات قابل اشتعال مثل سدیم ، پتاسیم ، منیزیم و مانند آن بکار می رود.

– گاز: CO2 

دی اکسید کربن گازی است غیر قابل احتراق ، بی بو ، غیر سمی و سنگین تر از هوا که دارای چگالی۵/۱بوده و هادی الکتریسیته نیست . مکانیسم عمل آن هنگام حریق به سه صورت است : اول خفه کردن آتش با تشکیل یک لایه سنگین مقاوم در مقابل عبور هوا ، دوم رقیق کردن اکسیژن هوادر اطراف محوطه حریق و سوم سرد کردن آتش.
یکی از خصوصیات مهم گازCO2 این است که باعث خسارت به مواد موجود در محیط حریق نمی شود لذا در مواردی که مواد با ارزش دچار حریق می شوند مناسب تر از اب استCO2 برای حریق های الکتریکی بسیار مناسب است زیرا بدلیل عدم هدایت برق و عدم وجود مواد باقیمانده باعث اتصالییا خرابی در مواد حساس نمی گردد.

– ترکیبات هالوژنه ( هالن ):

هالن در هنگام اطفاء بدون بجای گذاشتن اثرات تخریبی و باقیمانده بر روی مواد و دستگاه ها می تواند بطور بسیار موثری ایفای نقش نماید . مکانیسم اثر هالن تا حدودی مشابهCO2 بوده و چون سنگین تر از هوا هستند می توانند به سرعت روی حریق را پوشانده و مانع رسیدن اکسیژن گردند . بعلاوه پاشش این مواد بر روی حریق می تواند باعث رقیق شدن اکسیژن هوا در اطراف حریق شده و آن را مهار نماید این مواد در وزن مساوی قدرت خاموش کنندگی آنها۲ تا 3برابرCO2 می باشد . هالن می تواند در هنگام مجاورت با آتش از سرعت واکنش های زنجیره ای بکاهد و بصورت موثر تری آتش را مهار نماید به همین دلیل در شرایط یکسان برای خاموش کردن آتش میزان مورد نیاز هالن کمتر از یک چهارم میزانCO2 مورد نیاز برای اطفاء است .خاموش کننده هالن برای محدوده های کوچک ولی مهم تجهیزات یا مواد قابل اشتعال مانند ماشینهای الکترونیکی و الکتریکی ، حریق های مواد جامد پر ارزش ، سایتهای دیسپاچینگ ، مراکز مخابراتی و مانند آن کاربرد فراوان دارد.